Decode, deconstruct. Erthygl sy’n glyfar iawn, ac yn llawn o buzzwords ‘Cymdeithas yr Iaith- aidd’ er mwyn apelio at y rebels – ‘Tai Haf’, ‘Hawl i fyw adref’, ’datrysiad??’ i’r ‘argyfwng tai’, ‘Community led’ bla bla. Ond yn sylfaenol yr hyn mae Walis George, cyn gadeirydd Grwp Cynefin, wir yn ei geisio yw caniatad i’r cymdeithasau tai gael codi mwy eto o stadau. Ie, da iawn ar gyfer y digartef yn gyffredinol wrth gwrs. Ond heb rhywfodd dynhau’r gofynion ar gyfer gosod tai yng Ngwynedd fe fydd y datblygiadau hyn yn llwyr ddifaol yn eu heffaith ar obeithion parhad y Gymraeg yn Nyffryn Peris ac yng Ngwyrfai. Yn y cyfamser byddai’n dda cael gwybod data cyfredol y dyraniadau (allocations) – er enghraifft union niferoedd y tenantiaid sydd yma heb gyfarfod criteria ‘y cysylltiad lleol’ a’u lleoliad – hyn er mwyn medru ymateb yn wybodus ac yn strategol i unrhyw newidiadau demograffig sydd eisoes yn digwydd. Heb y data mae unrhyw gynllunio ieithyddol yn amlwg yn amhosibl.
Mae gan gynlluniau tai dan arweiniad y gymuned rol allweddol i’w chwarae. Manteision amlwg yn cynnwys a. mae posib datblygu polisi gosod sydd yn cyd fynd ac anghenion y gymuned, b. cadw asedau yn mherchnogaeth y gymuned, c. defnyddio’r asedau hynny wedyn i brynu / datblygu mwy o dai. Pur wahanol i’r hyn mae cymdeithasau tai ar Cyngor Sir yn gallu ei wneud.
Er mwyn cyfarfod disgwyliadau tryloywoder, ddeall yn fwy eglur yr hyn sy’n digwydd yn ddemograffig, a gallu ymateb yn fwy gwybodus i’r hyn all fod yn digwydd yn ieithyddol – a gawn ni plis rwan gael gwybod y canlynol. Faint o’r tai sydd wedi’i gosod yn gyfredol yng Ngwynedd sydd wedi’i gosod i denantiaid sydd yn hannu yn ‘wreiddiol’ o’r tu allan i Ogledd Cymru? Nid faint sydd yn honni ‘cysylltiad lleol’, nac ychwaith ac a fuont ‘in transit’ mewn rhyw fodd er mwyn medru honni ‘cysylltiad lleol’. Nid chwaith pa iaith mae nhw’n siarad. Ond faint o’r deiliaid presennol oedd yn byw yn ‘wreiddiol’ y tu allan i Ogledd Cymru? Sut yr hwyluswyd iddynt ddod i Wynedd, trwy ba drefniadaethau, partneriaethau, dealltwriaethau, rhwng gwahanol asiantaethau? A phwy yn union oedd y rhain? Diolch.
Wir? Ydyn nhw wir wedi’i heithrio o’r gofynion statudol Prydeinig? Neu jest small scale token neu rhywbeth ia? Sut mae nhw’n exempt ran y darlun mawr a’r disgwyliadau ehangach?
Fe fyddwn ni yn naif o’r mwyaf Llyr os y credwn ni na fydd gan y Cymdeithasau Tai rol sylweddol i’w chwarae yn hyn i gyd yn ol y modelau fydd gan Walis i’w cynnig. Ond cawn weld wrth gwrs…